พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ เป็นปูชนียวัตถุสำคัญที่คณะกรรมการจัดงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ กำหนดให้สร้างขึ้นในใจกลางพุทธมณฑล การสร้างพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี ได้ออกแบบเป็นพระพุทธรูปปางลีลา มีพระเกตุมาลาเป็นเปลวสูงเหนือพระเศียร ทรงห่มจีวรเฉวียงบ่า พาดสังฆาฏิ อยู่ในท่าย่างพระบาท และมีบัวรองพระบาท การก่อสร้างใช้วิธีหล่อสำริดทั้งองค์ การหล่อสำริดชิ้นโลหะรวมทั้งสิ้น ๑๓๗ ชิ้น ซึ่งมีส่วนผสมทองแดง ๘๐ เปอร์เซ็นต์ ดีบุก ๑๐ เปอร์เซ็นต์  สังกะสี ๗ เปอร์เซ็นต์ ตะกั่วนม ๓ เปอร์เซ็นต์ คิดเป็นน้ำหนักรวม ๑๗,๕๔๓ กิโลกรัม (๑๗.๕๔๓ ตัน) พระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑลมีขนาดสูง ๒,๕๐๐ กระเบียด หรือ ๑๕.๘๗๕ เมตร ส่วนการจัดวางแท่นประดิษฐานองค์พระพุทธรูปนั้น ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี ได้กำหนดให้แท่นประดิษฐานยาวออกไปทางด้านหน้า เนื่องจากองค์พระพุทธรูปเป็นแบบพระพุทธรูปปางลีลา จึงควรจัดให้มีพื้นที่ยาวไปด้านหน้าพอสมควรให้เสมือนว่าจะทรงพระดำเนินไปข้างหน้าได้ ส่วนประกอบของแท่นฐานรองรับพระพุทธรูป มีดังนี้
    • บัลลังก์ และฐานปัทม์ เป็นหลักเชื่อมความมั่นคงแข็งแรงให้แก่องค์พระพุทธรูป เพื่อให้พระบาททั้งสองข้างทรงยืนอยู่ได้ด้วยดี เป็นการสมมติว่าเมื่อเสด็จลงจากบัลลังก์ ทรงยืนอยู่ที่ฐานปัทม์เพื่อย่างพระบาทเหยียบฐานเขียง   
    • ฐานเขียง เป็นฐานรองรับบัลลังก์อีกชั้นหนึ่ง ยาวออกไปข้างหน้าพอสมควร เป็นที่หมายว่าชั้นนี้เป็นอาสนสงฆ์ มีบันไดไว้สำหรับองค์พระที่จะก้าวลงหนึ่งขั้น เพื่อย่างพระบาทลงยังชาลา
    • ชาลา หมายถึง พื้นที่สำหรับสัปบุรุษ ที่จะชุมนุมนมัสการ และเดินชมตามพื้นลานรอบองค์พระ มีบันไดขึ้นลงทั้งด้านหน้าและด้านหลัง

        การปั้นหล่อองค์พระพุทธรูปประธานพุทธมณฑลได้ริเริ่มสร้างตั้งแต่ปีพุทธศักราช ๒๕๐๐ จนแล้วเสร็จในปีพุทธศักราช ๒๕๒๕
        ในวันที่ ๑๘ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๒๔ ตรงกับวันวิสาขบูชา พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ในหลวงรัชกาลที่ ๙ และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จพระราชดำเนินทรงประกอบพิธีเททองพระเกตุมาลา

                                                                                                                     ภาพ :  หนังสือจดหมายเหตุการสร้างพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล  

        เมื่อการหล่อพระพุทธรูป พระประธานพุทธมณฑลเสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็ได้ดำเนินการเชิญขึ้นประดิษฐานสูง ๓ ชั้น สิ้นค่าก่อสร้างทั้งสิ้นรวม ๖๑,๕๓๐,๐๐๐ บาท
        วันที่ ๒๑ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๒๕ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินแทนพระองค์ ทรงประกอบพิธีสมโภชพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล เป็นปฐมวารแห่งการเปิดให้ประชาชนเข้านมัสการและชมสถานที่พุทธมณฑล 
        รายละเอียดการดำเนินงานสร้างพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล โปรดดูในหนังสือที่รัฐบาลจัดพิมพ์ขึ้นเป็นที่ระลึกในวโรกาส พิธีสมโภชพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล เมื่อวันที่ ๒๑ ธันวาคม พุทธศักราช ๒๕๒๕ คือ “จดหมายเหตุการสร้างพระพุทธรูปพระประธานพุทธมณฑล”(กรุงเทพฯ : คณะกรรมการอำนวยการจัดสร้างพุทธมณฑลและกรมศิลปากร, ๒๕๒๕. ๑๗๒หน้า)